ادله فقه از منظر شیعه

💠 دانش نامه تخصصی اصول فقه
🔸 شناسه موضوعی:  اقوال اصولی چهارم
⏪ عنوان قول: ادله فقه از منظر شیعه

🔖 توضیح مرتبط: فعلا ندارد

✍️تحقیق و تنظیم: علی اکبر هلالی

📃تبیین بحث:
مستحضرید که علم اصول فقه ، به ما راه و روش و دستور صحیح استنباط احکام شرعی را از منابع اصلی می‌آموزد. در این مقال می‌خواهیم نظر علماء و فقهای شیعه را                                                                                                                                در باره منابع اصلی استنباط احکام -که از آنها به «ادله فقه» تعبیر می‌شود- به طور بسیار مختصر بررسی نماییم.
بعد از تحقیق به چند دیدگاه بر خوردیم که ذیلاً تقدیم می‌گردد:  

1️⃣ دیدگاه شیخ مفید (رحمه الله):
شیخ مفید (قدس سره) متوفای سال 413 قمری معتقد است که ادله فقه- که از آنها به « اُصول الأحکام الشرعیّة» تعبیر می‌کند- سه چیز می‌باشد : کتاب خدای سبحان، سنت نبی صلی الله علیه و آله و اقوال ائمه اطهار علیهم السلام.
وی در این باره در کتاب گران سنگ « التذکرة باُصول الفقه» می‌گوید: «علم أنّ أُصول الأحكام الشرعيّة ثلاثة أشياء: كتاب الله سبحانه، و سنة نبيه صلّی الله عليه و آله، و أقوال الأئمة الطاهرين من بعده صلوات الله عليهم وسلامه»(1).
همان گونه که ملاحظه می‌فرمایید شیخ مفید، اجماع را به عنوان دلیل مستقل بیان ننموده چون که معتقد است که اجماع به خودی خود حجّت نیست بلکه  آن را به عنوان  کاشفیت از قول امام معصوم علیه السلام و دخول قول امام معصوم علیه السلام در قول مجمعین حجّت می‌داند(2).
و اما عقل را بیان نکرده زیرا عقل یکی از راه های دستیابی به علم مشروع در اصول سه گانه می‌داند(3). 

2️⃣ دیگاه محقّق حلی(رحمه الله):
محقّق حلی (رحمه الله) متوفای سال 676قمری معتقد است که ادله فقه- که از آنها به «مستند الأحکام» تعبیر می‌کند- پنج چیز می‌باشد : کتاب، سنت ، اجماع، دلیل عقل و استصحاب.
وی در این باره در کتاب گران سنگ « المعتبر في شرح المختصر» می‌گوید: «الفصل الثالث في مستند الأحکام، و هي عندنا خمسة: الکتاب، و السنّة، و الإجماع، و دلیل العقل، و الاستصحاب»(4).

3️⃣ دیدگاه مشهور اصولی‌ها:
مشهور اُصولی‌ها  معتقدند که ادله فقه چهارتا هستند: کتاب، سنت، اجماع و عقل، از این رو در کتب اصولی و فقهی از آنها به «ادلّه اربعة» تعبیر می‌کنند.
شیخ بهائي(رحمه الله) در این باره در کتاب « زبدة الاُصول» می‌گوید: «المنهج الثاني في الأدلّة الشرعیّة و هي عندنا أربعة: الکتاب، و السنّة، و الإجماع، و العقل»(5)

4️⃣ دیدگاه اخباری‌ها:
عده ای از اخبار‌ی‌ها در استنباط احکام فقط به کتاب و سنت اکتفا می‌کنند(6).

📚 مصادر:
(1)  التذکرة باُصوال الفقه، ص 28.
(2)  التذکرة باُصول الفقه، ص45، عند قوله: « و لیس في أجماع الاُمّة حجّة من حیث کان أجماعاً، و لکن من حیث کان فیها الإمام المعصوم،...».
(3)  التذکرة باُصول الفقه، ص28، عند قوله: «و الطرق الموصلة إلی علم المشروع في هذه الاُصول ثلاثة: أحدها: العقل...».
(4) المعتبر ج 1، ص28.
(5)  زبدة الاُصول ، ص83 ، و نیزبنگرید: قوانین الاُصول ج2، ص 231، الباب السادس: في الأدلّةالشرعیّة،  أنیس المجتهدین ج1، ص181، المبحث الثاني في الأدلّة الشرعیّة ، و... .
(6) بنگرید: الحدائق الناضرة ج1، ص26، المقدّمة الثالثة في مدارک الأحکام الشرعیّة.