فرق اصل و دلیل

🔊 فرهنگ نامه صوتی اصول فقه
🔹 شناسه موضوعی: فرق شناسی دوم
⏪ عنوان: فرق اصل و دلیل
🎤 نام استاد: سیّد رسول موسوی تهرانی(رحمه الله)
🗓 شناسه درس: رسائل 1032
🗓 تاریخ درس: 15/11/1381
👈 ارجاع مرتبط:

📝 توضیح مرتبط: فروق اصولی دوم

✅ تهیه و تولید: علی اکبر هلالی

 

💠 دانش نامه تخصصی اصول فقه
🔸 شناسه موضوعی: فروق اصولی دوم
⏪ عنوان: فرق اصل و دلیل

🔊 صوت مرتبط: فرق شناسی دوم

✍️تحقیق و تنظیم: محسن مقدس زاده و علی اکبر هلالی

📄 تبیین بحث:
در ابتدا باید دانست که مراد از دلیل، دلیل قطعی (علمی) مانند خبر متواتر، و دلیل ظنی معتبر(اماره) مانند خبر واحد ثقه است.
و مراد از اصل- که به منظور تعیین وظیفه عملی مکلف در حالت شک به کار می رود- اصول چهار گانه برائت و تخییر و اشتغال(احتیاط) و استصحاب است.
اکنون باید دانست که طبق بیانات حضرت استاد(رضوان الله علیه) بین «اصل» و «دلیل» سه تفاوت اساسی وجود دارد.

تفاوت اول: دلیل ناظر به واقع است، ولی اصل ناظر به ظاهر است. مثلاً اگر دلیل(خبر واحد ثقه) بیاید که توتون حلال است، این حلیّت، حلّیت واقعی است، ولی اگر با أصالة البرائة گفتیم که توتون حلال است، این حلیّت، حلّیتت ظاهری است.

تفاوت دوم: دلیل لوازم عقلی و عادی را ثابت می‌‌کند ،ولی اصل لوازم عقلی و عادی را ثابت نمی‌کند. مثلاً زیدی که پنج سالش بود و الان بیست سال گذشته اگر دو شاهد عادل (دلیل) گفتند زید زنده است، می‌توانیم بگوییم حالا که زنده است پس محاسن هم دارد یا متحیز است(مکانی را هم اشغال کرده) ولی اگر با استصحاب (اصل) گفتیم زید زنده است، نمی‌توانیم بگوییم محاسن هم دارد یا متحیز است.

تفاوت سوم: موضوع دلیل لابشرط است ولی موضوع اصل بشرط شیء است. مثلاً توتونی که مشتبه الحکم است و نمی‌دانیم حلال است یا حرام؛ این توتون بذاته (لابشرط از علم و جهل ما) موضوع حرمت است (دلیل) ولی بشرط کونه مشکوکاً موضوع حلیّت است(اصل).

نتیجه کاربردی:
در پرتوی آنچه گذشت به دست می آید که دلیل با اصل هیچ وقت با هم  تعارض نمی کنند؛ چرا که موضوعشان با هم فرق می‌کند و در تعارض وحدت موضوع لازم است، ولی دلیلین و اصلین ممکن است با هم تعارض کنند.

📚 مصادر:
شیخ انصاری (قدس الله نفسه الزکیّه) بحث از اصل و دلیل و فرق بین آن ها را در چند جای کتاب رسائل مطرح نموده است از جمله:
(1)  ابتدای مبحث برائت فرائد الاُصول ج 4، ص 10و11.
(2)  مبحث استصحاب فرائد الاُصول ج3، ص 2243و 318و319.
(3)  ابتدای مبحث تعادل و تراجیح فرائد الاُصول ج 4،ص 11و12.